ویژگیهای دوران بلوغ

بلوغ یک دوره ی بی نظیرو مشخص است وبه وسیله ی تغییرات رشدی مطمئنی توصیف می شود که درهیچ دوره ی دیگری از زندگی اتفاق نمی افتد. مهمترین آنها در اینجا شرح داده می شود:

1-بلوغ یک دوره ی شمول است.

بلوغ باید به عنوان یک دوره ی در برگیرنده ی بخشی از دو دوره ملاحظه شود.زیرا آن،سالهای محدود کودکی و آغاز سالهای نوجوانی را در بر می گیرد، همچنان که درشکل زیر نشان داده می شود.تا زمانی که آنها به بلوغ جنسی برسند،کودکان به عنوان «کودکان بالغ»نامیده 
می شوند.پس از این که به بلوغ جنسی رسیدند، آنها را به عنوان «نوجوان» و یا «جوان نورس»می نامند.

2-بلوغ، یک دوره ی کوتاه است.

درنظرگرفتن تغییرات متعدد و جامعی که در درون ارگانیزم به میزان تغییرات ظاهری و خارجی اتفاق می افتد،بلوغ را نسبتاً یک دوره کوتاه جلوه گر می سازد.این مدت از دو تا چهارسال طول می کشد.کودکانی که این مدت را حدوداً ظرف دو سال و یا کمتر پشت سر می گذارند، به عنوان افرادی که رشد سریعی دارند،شناخته می شوند و همچنین آنهایی که به مدتی حدود سه الی چهارسال نیاز دارند تا بتوانند دوره ی انتقال خود را به بزرگسالی تکمیل نمایند،به عنوان «کُند رشد»شناخته می شوند. 
دختران، به عنوان یک گروه،تمایل دارند از پسران به عنوان گروهی دیگر، رشد سریع تری را طی کنند.اما درهرحال معیارهای شخصی برای رشد هر جنسیت وجود دارد.

3-بلوغ، به مراحلی تقسیم می شود.

علی رغم این حقیقت که بلوغ،نسبتاً یک دوره ی کوتاه از زندگی است، به طور متعارف آن را به سه مرحله تقسیم می کنند:
1-مرحله ی «پیش بلوغ».
2-مرحله ی «بلوغ».
3-مرحله ی «پس بلوغ».
زمان هر کدام از این مراحل و مشخصات آنها بعداً مطرح خواهد شد.

4-بلوغ دوره ی تغییر و رشد سریع است.

بلوغ، یکی از دو دوره ی زندگی است که به عنوان رشد سریع و تغییرات چشمگیر در اندازه های بدن،مشخص شده است.دوره ی دیگر مرحله ی جنینی و اولین نیمه سال اول زندگی است.مرحله ی اخیر معمولاً به جهش رشد نوزاد مربوط می شود.تغییر و رشد سریعی که در طول دوران بلوغ اتفاق می افتد، معمولاً به جهش رشد نوجوانی ارتباط می یابد؛ به عبارت دقیقتر، جهش رشد بلوغ گفته می شود.زیرا آن اندکی مقدم واقع می شود ویا با سایر تغییرات بلوغ، همزمان اتفاق می افتد.این جهش رشد، به مدت یک یا دو سال قبل از این که کودکان به پختگی جنسی برسند حضور می یابد و به مدت شش ماه تا یک سال پس از آن نیز ادامه پیدا می کند.بنابراین مدت کل سرعت رشد، حدوداً به سه سال می رسد که کمی طولانی تر از جهش رشد نوزاد می باشد که معمولاً مدتی حدوداً بیش از یک سال و نیم را در بر می گیرد.
تغییرات سریعی که درطول دوران بلوغ واقع می شود، به یک نوع اغتشاش و به هم ریختگی،احساس عدم کفایت، ناامنی و تزلزل و درخیلی از موارد به رفتارهای نامطلوب منجر می گردد.
«دانبار»(1)می گوید:
در طول دوره ی رشد، تحربیات کودک، تغییراتی در بدن، در موقعیتها و وضعیت ظاهری و لباس، حدود انتخاب و تصمیم گیری و تغییراتی در دیدگاه فرد نسبت به جنس موافق و جنس مخالف به طورالزامی میان کودک و والدین او درگیری به وجود می آورد و نیزتغییراتی در نقشها و مقرراتی که جوانترها به آن دست می یابند، صورت می گیرد.

5-بلوغ،یک مرحله ی منفی گرایی است.

خیلی سالها پیش،«شارلوت بوهلر»(2)برچسب «منفی گرایی» را به بلوغ زده است.این مرحله را باید دارای بقای اندکی دانست.مرحله ای که فرد حالت «ضدّیت» در مقابل زندگی به خود می گیرد و یا به نظر می رسد که فرد موقعیتها و یا چیزهای خوبی را که قبلاً به دست آورده بود، از دست داده است.روشن و بدیهی است که رفتار و نگرش منفی، بخش عمده ی شخصیت فرد را در اولین مرحله ی بلوغ وی تشکیل می دهد و برتر از همه آن که وقتی فرد به رشد جنسی می رسد، مرحله ی منفی گرایی بیشتر می شود.همچنین این مطلب روشن و آشکار است که ساختمان رفتاری منفی گرایی بلوغ در دختران بیشتز از پسران بیان و گزارش شده است به گونه ای که در دختران 66/8% اعلام شده است. 

6-بلوغ، در سنین متغیری واقع می شود.

بلوغ در هر زمانی بین سنین 16،15و19سالگی می تواند واقع شود.اگر چه معدل سنی رشد جنسی دختران در فرهنگ معاصر آمریکایی حدوداً در 13سالگی و میانگین سنی پسران یک سال دیرتر، یعنی در 14سالگی واقع می گردد. همچنین در مدت زمانی که مرحله ی انتقال فرد به بلوغ و تکمیل آن نیازمند است تغییرات و اختلافاتی وجود دارد.این حدود از دو تا چهار سال برای دختران به طور میانگین و کمتر از این میزان تقریباً برای پسران می باشد.اختلافاتی که در زمینه ی سن شروع بلوغ و نیزمدت زمانی که این دوره ی انتقالی نیاز دارد تا رشد کامل شود،به همان اندازه که مسایل و مشکلات مشخصی برای دختران و پسران هر دو به وجود می آورد،مشکلات و مسایل اجتماعی نیز برای آنان می آفریند. 

معیار بلوغ

معیار بلوغ دربیشترین موارد برای تعیین کردن شروع این دوره به کار می رود و به منظور اشاره ی دقیق به مرحله ی ویژه ی بلوغ نیزاستفاده می شود که در اینجا کودک به مرحله ای رسیده است که اولین قاعدگی یا احتلام شبانه، (که این نشانه ها از آزمایشهای شیمیایی ادرار و یا عکسبرداری توسط اشعه ی x ازاستخوانهای بدن به طور وضوح نتیجه گرفته می شود)را تجربه می کند.
اولین قاعدگی و یا نخستین خونریزی درون رحم (حیض)،معمولاً به عنوان معیار رشد و بلوغ جنسی درمیان دختران تلقی می شود، ولی این موضوع به هیچ وجه اولین و آخرین تغییربدنی نمی باشد که در دوران بلوغ رخ می دهد.
وقتی قاعدگی واقع می شود،ساختمان جنسی و خصوصیات ثانویه ی جنسی شروع به رشد کرده اند،لیکن هیچ یک از آنها به مرحله ی رشد کامل نرسیده اند.اولین قاعدگی در بیشتر موارد صحیح به عنوان نقطه میانی (حدوسط) بلوغ تلقی می شود.درمیان پسرها، معیاری که برای بلوغ آنها عمومیت دارد، احتلام شبانه می باشد.اگرچه تمامی پسران این پدیده را تجربه نمی کنند و همچنین همه ی آنها تشخیص نمی دهند که این پدیده چیست.
از این گذشته، بعضاً احتلام شبانه نظیر اولین قاعدگی پس از این که بخشی از رشد دوران بلوغ انجام شد، واقع می شود، بنابراین نمی تواند معیاری برای شروع بلوغ در نظر گرفته شود. 
آزمایشهای شیمیایی اولین ادرار پسران در صبحها، می تواند اثبات کننده ی دقیقی برای تعیین میزان رشد جنسی آنان باشد.به همین طریق آزمایشهای شیمیایی ادرار دختران نشان می دهد که آیا هورمونهای «گونادوتروپین» زنانه (هورمونهای تخمدانها)و استروژن (هورمون جنسی زنانه)، حضور دارند یا نه.
اگرچه مشکلات عملی در مورد تعیین نمودن و بررسی نمونه ی ادرار دختران و پسران در صبح زود این روش را محدود می کند.
رادیوگرافی با اشعه ی x از بخشهای مختلف بدن بخصوص از دستها و زانوها در مرحله ی جهش رشد «پیش بلوغ»،می تواند آشکار کند که آیا بلوغ آغاز شده است یا خیر؟ و این که رشد با چه نرخ (درصدی)ادامه دارد؟ تا این زمان، این روش ثابت کرده است که قابل اطمینانترین شیوه برای اندازه گیری رشد جنسی می باشد.اگرچه به نظر می رسد که این روش مثل روش آزمایشهای شیمیایی از ادرار در صبح زود، مشکلات عملی حتمی ایجاد می کند که آن را یک روش گسترده ای که همه جا امکان پذیرباشد، معرفی نمی کند.

علل بلوغ 

تا قرن حاضر،علت اصلی تغییرات بدنی که در بلوغ اتفاق می افتد به عنوان یک معما و راز باقی مانده است.با رشد و توسعه ی تحقیق در حوزه ی شناسایی و مطالعه ی غدد مترشحه ی داخلی، علم پزشکی قادرشده است با دقت به علل واقعی این تغییرات اشاره کند؛ اگرچه تا این تاریخ علم شناسایی غدد مترشحه ی داخلی قادرنبوده است تغییرات سن بلوغ و مدت زمانی را که برای تکمیل تغییرات بلوغ مورد نیازاست، شرح دهد.
درزمان حاضر،این مطلب شناخته شده است که ازکودکان (از پسران و دختران هر دو)درحدود پنج سال پیش از بلوغ جنسی،مقدار کمی از هورمون جنسی دفع می شد.مقدار هورمونهایی که دفع می شود با مرور زمان بیشتر می شود و سرانجام به رشد ساختمان جنسی و وظایف جنسی فرد منتهی می گردد.این مطلب تأیید شده است که یک نوع ارتباط (وابستگی) نزدیک بین غده هیپوفیز که درمغز مستقر است و غدد جنسی و یا غده ی ترشح کننده ی هورمونهای جنسی وجود دارد.غدد جنسی مرد، بیضه ها و غدد جنسی زن، تخمدانهای او هستند.نقشی که غدد جنسی در مورد تغییرات بلوغ ایفا می کنند، بعداً توضیح داده خواهد شد.

سن بلوغ 

در فرهنگ معاصر آمریکایی، تقریباً 50% دختران بین سنین 12/5 تا 14/5 سال به بلوغ می رسند، میانگین سن بلوغ دختران 13سال می باشد. 
معدل سنی بلوغ جنسی پسران بین 14تا 16/5سال می باشد به گونه ای که 50% تمامی پسران درسنین بین 14 تا 15/5 سال به بلوغ می رسند. 50% باقیمانده درهرگروه از دختران و پسران تقریباً بین آنهایی که دیرتر یا زودتر از میانگین بلوغ به بلوغ می رسند، توزیع می شود.اصطلاحاً به این کیفیت «بلوغ دریرس»و «بلوغ زود رس»گفته می شود.
بین سنین 12تا14سال، تفاوتهایی که میان جنس پسر و دختر وجود دارد بیشتر مشخص و برجسته می شود، با توجه به این که بیشتر دخترها از پسرها زودتر بالغ می شوند، این تفاوتها نیز در دخترها زودتر مشاهده می گردد.
این تفاوتها (بین دختر و پسر)به رشد سریعتر و بیشتر بدنی دختران از پسران و حساسیتهای پرخاشگرانه ی بیشتر و رفتار آگاهانه ی جنسی آنها مربوط می شود.
روشن است که پسران و دختران در ایالات متحده، زودتر از نسل گذشته به بلوغ می رسند.این یک حقیقت است که همچنین در اروپا و بخصوص کشورهای اسکاندیناوی، بلوغ زودتر از سالهای قبل واقع می شود.در مجموع زمانی که مورد نیاز است تا رشد و بلوغ جنسی تأمین شود، تقریباً سه سال برای دختران و مدت دو تا چهار سال برای پسران می باشد.
پسران از دختران دراین روند، یکنواختی کمتری نشان می دهند.تقریباً یک تا دو سال برای تغییرات اولیه از مرحله ی غیرجنسی تا مرحله ی جنسی مورد نیاز است و یک تا دو سال برای تغییراتی که نقش تکمیل کننده دارد (پس از این که اندامهای جنسی شخص رشد کرده باشند)،مورد نیاز است.کودکانی که سرعت رشد آنها در شروع این دوره کُند و بطیء است وقتی که رشد را شروع می کنند، معمولاً رشد سریع تری از کودکان عادی دارند و اغلب حتی سریع تر از آنهایی که زودتر از حد متوسط به مرحله ی بلوغ وارد شده اند، دارای رشد می باشند.(3)

انواع بلوغ 

بلوغ، کلی ترین کلمه ای است که به کار می رود.برحسب عادت، مجموعه ی تغییرات بدنی و روحی که مابین دوران کودکی و دوران جوانی (کمال) به وجود می آید، با این واژه تفسیر می شوند.(4)
به لحاظ این که، بلوغ یک پدیده ی چند بُعدی است، ضروری به نظر می رسد که ابعاد مختلف آن را به ترتیب زیر مورد اشاره و بحث قراردهیم:
ـ بلوغ جسمی (فیزیکی)
ـ بلوغ جنسی 
ـ بلوغ روانی 
ـ بلوغ اقتصادی (آکونومیک)و اجتماعی
ـ بلوغ شرعی 
بلوغ جسمی (فیزیکی) 
یکی از فراوانترین موارد کاربرد واژه ی «بلوغ»، بُعد جسمی است و حتی در مواردی هم که بلوغ بدون قید مشخص و به صورت کلی به کار می رود، باز مقصود جنبه ی جسمی بلوغ است.ازاین به بعد گاهی به «نضج»هم تعبیر می شود و مراد رشد و تکامل اعضای بدن (ارگانیسم)است، به گونه ای که رشد قد و قامت، استخوان بندی و سایر اعضای بدن به حد نهایی پختگی و کمال خود می رسند.
بلوغ جنسی
ازموارد شایع کاربرد کلمه ی «بلوغ»بُعد جنسی آن است.منظور از بلوغ جنسی، مرحله ای است که فرد با رسیدن به این مرحله، قادر به ایفای نقش جنسی خواهد بود و این نقش عموماً به تولید مثل نیزتعبیر می شود.
شایان ذکر است که بروز ویژگیهای متعددی در نوجوان، نشانگر نایل شدن او به بلوغ جنسی است که اصطلاحاً به «صفات اولیه»و «صفات ثانویه ی جنسی»موسومند که در مباحث آینده به تفصیل از آنها بحث خواهیم نمود. 
بلوغ روانی 
آن پختگی روحی را که به انسان قدرت تشخیص کامل و تمییز مصلحت زندگی می بخشد، اصطلاحاً بلوغ روانی می گویند.
در این صورت، فرد با برخورداری از بلوغ روانی، به قبول مسئولیتهای اجتماعی، نظیرپذیرفتن شغل، تشکیل خانواده و ایفای نقش محوله قادر بوده و قدرت مواجهه و رویارویی با مشکلات پیچیده ی زندگی را دارا خواهد بود.
وراثت، شرایط زندگی و عوامل فرهنگی و تأثیرات محیطی و اجتماعی، هریک به نوبه ی خود، درچگونگی رشد روانی فرد مؤثرند.لذا،رسیدن به مرحله ی بلوغ روانی، سن مشخصی ندارد و متأثر از عوامل تربیتی و خانوادگی است.بنابراین،انسانها درسنین متفاوتی به بلوغ روانی می رسند و تعیین سن مشترک برای افرادی که همزمان به بلوغ روانی برسند، کاری دشوار و بعضاً غیرممکن است. 
حقیقت تأسف انگیزاین است که بیشتر ما انسانها، هرگز رشد روانی کامل پیدا نمی کنیم و به بلوغ روانی نمی رسیم!

بلوغ اقتصادی (آکونومیک)و اجتماعی

این واژه به کیفیتی اطلاق می شود که فرد از حیث تأمین معاش و اداره ی امور اقتصادی زندگی مستقل بوده و بتواند متکی به خود باشد.معمولاً این امر زمانی مطرح است که فرد درصدد تشکیل خانواده و ازدواج باشد.
با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه، سن بلوغ اقتصادی در حال افزایش است و جوانان از این نظر در تنگناهای بخصوصی قرار دارند؛ یعنی از یک سو کششهای غریزی آنها را به سوی تأمین نیازهای طبیعی سوق می دهد و از سوی دیگر یه دلیل پیچیدگی زندگی صنعتی و شهرنشینی و نیاز جوامع به تخصصهای در حال گسترش، امکان این که بلوغ اقتصادی در زمان مناسبی فراهم شود، به تدریج ضعیفتر و محدودتر می شود که این مسئله، خود موجب ایجاد تعارضات روانی در نوجوانان و جوانان می شود.
هم اکنون در اروپا برخلاف سن بلوغ جنسی که چهار سال جلو رفته (پایین آمده)، سن بلوغ اقتصادی و اجتماعی، عقب رفته است (یعنی افزایش یافته است)و این تفاوت سن بلوغ آکونومیک و اجتماعی که بالغ بر 10 سال می شود، مشکلات بزرگی را به وجود آورده است.

بلوغ شرعی 

فقه شیعه،سن بلوغ را برای پسران 15سال قمری و برای دختران 9سال قمری درنظرگرفته است.
فقه حنفی دختر را در 17سالگی و پسر را در 18 و 19سالگی بالغ می داند و فقه مالکی بلوغ را به سن وابسته نمی داند.